شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم
پیش تر گفته شد که به دلیل جریان نظام اسباب و مسببات در هستی، تحقق ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف منوط به احراز شرایطی است که بدون آن شرایط، ظهور امکان پذیر نخواهد بود و البته برخی از این شرایط، الهی و بعضی دیگر انسانی هستند.
در بخش قبل، به بررسی شرایط الهی ظهور پرداخته و در این بخش به شرایط مردمی ظهور می‌پردازیم.
البته باید دانست که شرایط مردمی ظهور، خود به دو بخش تقسیم می‌شود: برخی از این شرایط مربوط به وجود نیروهای تحت فرمان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و برخی دیگر مربوط به عموم مردم است.
فراهم شدن شرایط انسانی ظهور
حکمت امتحانات عصر غیبت
با دقت به روایاتی که بیان گر امتحانات و ابتلائات عصر غیبت است، به دست می‌آید که یکی از دلایل امتحان‌های سخت عصر غیبت و حتی ظهور، فراهم شدن شرایط انسانی برای تشکیل حکومت مهدوی در هر دو قسمت کارگزاران و عموم مردم است، و از این آزمایش‌ها گریزی نیست.
شخصی به نام منصور صیقل می‌گوید: من و حارث بن مغیره با جماعتی از اصحابمان (شیعیان) خدمت امام صادق علیه السلام نشسته بودیم (و از ظهور دولت حق سخن می‌گفتیم). آن حضرت سخن ما را می‌شنید. سپس فرمود: شما در چه موضوعی وارد شده اید؟ هیهات، هیهات! نه به خدا قسم، آنچه انتظارش را می‌کشید واقع نشود، تا غربال شوید. به خدا قسم، آنچه چشم به راهش هستید واقع نشود، تا امتحان شوید. به خدا قسم، آنچه به سویش چشم می‌کشید واقع نشود تا جدا شوید. [۱]
البته چراییِ ضرورت این امتحانات در زمانۀ غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را می‌توان از اهدافی که قرآن کریم دربارۀ آزمایش‌ها طرح کرده است، بهتر دریافت. این اهداف عبارتند از:
الف) شکوفا شدن استعدادهای نهفته در انسان
“وَ لِیَبْتَلِیَ اللّهُ ما فِی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ ما فِی قُلُوبِکُمْ” [۲] ؛ و (حادثه احد) برای آن است که آنچه را در سینه‌های شماست، خدا بیازماید و آنچه را در دل دارید، پاک و خالص گرداند و خداوند به آنچه در سینه هاست، داناست.
امتحانات عصر غیبت
ب) جداسازی افراد نیک از بد
“ما کانَ اللّهُ لِیَذَرَ الْمُومِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ” [۳] ؛ خداوند بر آن نیست که (شما) مؤمنان را بر آن حالی که اکنون هستید رها کند، مگر این که (با پیش آوردن آزمایش‌های پی در پی) ناپاک را از پاک جدا کند.
ج) جداسازی صفوف مجاهدان و صابران از غیر آن‌ها
“وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصّابِرِینَ” [۴] ؛ ما قطعاً شما را می‌آزماییم تا از میان شما مجاهدان و صابران را نشان دهیم و اخبار (و اعمالتان) را آزمایش خواهیم کرد.
د) بیداری از غفلت
“وَلَقَدْ أَرْ سَلْنَا إِلَیٰ أُمَمٍ مِّن قَبْلِکَ فَأَخَذْنَاهُم بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّ عُونَ“؛ [۵] و همانا به سوی امت‌های پیش از تو (نیز پیامبرانی) فرستادیم،پس آنان را به تنگ دستی و بیماری گرفتار کردیم؛ باشد که تضرع کنند.
توضیح آن که، مسلّم است در قیام مهدوی تنها شایستگانند که لایق پا رکابی قائم آل محمد عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند و حضرت مهدی نیز بر معیار شایسته سالاری نیروهای زیدۀ خود را برمی گزیند، زیرا اولاً، پیروزی بر تمام قدرت‌های دنیا و ثانیاً، حکومت عادلانه بر جهان جز از این مسیر امکان ندارد؛
از همین رو، امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند، اصحاب موسی را با نهر آبی امتحان کرد، چنان که خدا فرمود: “إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ؛ اصحاب قائم هم چنین امتحان خواهند شد». [۶]
این امر بدان جهت است که هر مدیری باید نیروهای کارآمد را از نیروهای ناکارآمد جدا کند تا بتواند نیروهای غیرمفید را از مجموعه طرد کند، زیرا حضور آن‌ها باعث سست شدن سایر نیروها می‌شود؛ به همین دلیل، برای منصوب کردن افراد به مقام و مرتبه ای، گزینش و آزمایش لازم است؛ چنان که خداوند نیز برای انتصاب حضرت ابراهیم علیه السلام به امامت، او را آزمود.
نقل شده است: مردی از خراسان به امام صادق علیه السلام پیشنهاد قیام داد و گفت: شما صد هزار نیروی مسلح دارید. امام علیه السلام برای آزمایش میزان فداکاری آن مرد به او فرمود: «به آن تنوری که پر از آتش است، وارد شو! » او ترسید و عذرخواهی کرد. در این هنگام، هارون مکّی، یکی از یاران امام علیه السلام وارد شد و سلام کرد. امام علیه السلام به او فرمود: «کفش هایت را کنار بگذار و به تنور آتش وارد شو! » او بدون هیچ پرسشی وارد تنور شد. امام نیز شروع به گفت وگو کرد و از احوال خراسانی‌ها پرسید. پس از مدتی، امام رو به مرد خراسانی کرد و گفت: «برو داخل تنور را نگاه کن! » او نیز چنین کرد و دید هارون مکّی صحیح و سالم در تنور نشسته است. امام به او فرمود: «از این شیعیان تنوری که هر چه ما گفتیم تسلیم باشند، چند نفر داریم؟ » وی گفت: شیعه تنوری هیچ! [۷]
آری، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف کسانی را می‌خواهد که بدون چون و چرا در مقابل دستورهای او مطیع باشند.
از جهت تربیتی و آمادگی عمومی نیز نزول بلا و گرفتاری بسیار مؤثر است، زیرا گرفتاری باعث توجه به خدا و رهایی از غفلت شده و عامل توبه و دعا به درگاه حق و پذیرش اوامر و ارادۀ خداوند که از مهم ترین آن‌ها تشکیل حکومت حق به وسیلۀ ولیّ خداست، می‌باشد.
قرآن کریم می‌فرماید:
“وَ ما أَرْسَلْنا فِی قَرْیَهٍ مِنْ نَبِیٍّ إِلَّا أَخَذْنا أَهْلَها بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ” ؛ [۸] و هیچ پیامبری را در هیچ آبادی نفرستادیم، مگر آن که مردم آن جا را گرفتار سختی‌ها و بلاها ساختیم، تا شاید به زاری (و توبه) درآیند.
از این آیۀ شریفه معلوم می‌شود که: اولاً، سختی‌ها و مشکلات، راهی برای بیداری فطرت و توجه به خداوند است: “لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُون“؛ ثانیاً، ناگواری‌ها همیشه قهر الهی نیست؛ گاهی لطفی است که به شکل بلا جلوه میکند: «لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ». همان گونه که گداختن آهن در کورۀ آتش، سبب نرم شدن و شکل پذیری آن است، حوادث و شداید نیز انسان‌ها را نرم و به حالت تضرع و نیازخواهی وامی دارد و باعث می‌شود مردم صادقانه برای ظهور منجی خود دست به دعا بردارند؛ آن گاه مورد رحمت حضرت حق و تجلی آن، که امر ظهور امام رحمت و عدالت است، قرار می‌گیرند، زیرا به فرمودۀ حضرت علی علیه السلام: «اگر مردم هنگام ناگواری ها، صادقانه به درگاه خدا ناله کنند، مورد لطف خدا قرار می‌گیرند. » [۹]
استاد ملایی
———————————————————————-
[۱]: شیخ کلینی، الکافی، ج ۱، ص۳۷۰
[۲]: آل عمران، آیه ۱۵۴
[۳]: آل عمران، آیه ۱۷۹
[۴]: محمد، آیه ۳۱
[۵]: انعام، آیه ۴۲
[۶]: شیخ طوسی، الغیبه، ص۴۷۲
[۷]: محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۴۷، ص۱۲۳
[۸]: اعراف، آیه ۹۴
[۹]: نهج البلاغه، خطبه ۱۷۸
